Język sztuczny – czym jest i jakie wyróżniamy sztuczne języki?

Języki sztuczne to najprościej rzecz ujmując języki wymyślone przez ludzi w konkretnym celu, a nie takie, które powstały naturalnie i rozwijały się spontanicznie przez wieki, jak polski czy angielski. Języki sztuczne projektowane są od podstaw. Mogą one pełnić różne funkcje – od ułatwienia komunikacji międzynarodowej, przez eksperymenty lingwistyczne, po zastosowania w literaturze i popkulturze. Na przykład, żeby ułatwić komunikację między narodami (jak esperanto), do eksperymentów językowych (jak Lojban) albo na potrzeby książek i filmów (jak klingoński ze „Star Treka”).  Są to też języki programowania, które pomagają w pisaniu kodu komputerowego. Dzięki nim możemy lepiej rozumieć język, komunikować się w nowy sposób lub po prostu bawić się ich nauką!

Najbardziej znanym językiem międzynarodowym jest stworzony w 1887 roku przez Ludwika Zamenhofa – Esperanto. Jest to najpopularniejszy język sztuczny, używany przez tysiące ludzi na całym świecie. Ma prostą gramatykę i słownictwo oparte głównie na językach europejskich.

Kolejnym językiem jest opracowana w latach 50. XX wieku przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Języków Pomocniczych – Interlingua, bazująca na wspólnych cechach języków romańskich, przez co jest zrozumiała dla osób mówiących po włosku, hiszpańsku czy francusku. Następnie wskazać należy Ido – zmodyfikowaną wersję esperanto, zaprojektowaną w 1907 roku, aby poprawić jego gramatykę i uczynić język jeszcze bardziej logicznym. Jako ostatni wyróżnię stosunkowo nowy język międzynarodowy Lingua Franca Nova, który łączy prostotę gramatyczną z dużą czytelnością, szczególnie dla osób znających języki romańskie.

Języki międzynarodowe nie są związane z konkretnym krajem czy kulturą, co sprawia, że żadna grupa narodowa nie ma nad nimi przewagi. Umożliwiają porozumiewanie się ludzi z różnych części świata bez konieczności nauki trudniejszych języków, takich jak angielski czy chiński. Ponadto, mają uproszczoną gramatykę i regularne zasady, co sprawia, że są łatwiejsze do opanowania niż większość języków naturalnych. Choć języki międzynarodowe nigdy nie stały się globalnym standardem, to wciąż mają swoją społeczność użytkowników, a esperanto jest wciąż żywym językiem, w którym można nawet znaleźć książki, filmy czy strony internetowe.

Języki filozoficzne i eksperymentalne to specjalne języki sztuczne, które nie powstały w celu ułatwienia komunikacji, ale jako narzędzie do badań nad językiem, logiką i sposobem myślenia. Ich twórcy często starają się sprawdzić, jak struktura języka wpływa na sposób postrzegania świata, myślenia i formułowania myśli. Nie zawsze mają praktyczne zastosowanie – są tworzone bardziej jako eksperymenty myślowe niż języki do codziennej komunikacji. Są oparte na określonej logice lub filozofii – na przykład eliminują wieloznaczność albo próbują uprościć sposób wyrażania myśli. Często służą badaniom lingwistycznym i psychologicznym – pomagają zrozumieć, jak ludzie przetwarzają język i jak wpływa on na ich sposób myślenia.

Loglan został stworzony w latach 50. XX wieku przez Jamesa Cooke’a Browna jako język mający sprawdzić hipotezę Sapira-Whorfa, według której język wpływa na sposób myślenia. Jego główną cechą była pełna logika – brak dwuznaczności i możliwość dokładnego formułowania myśli.

Lojban to późniejsza, ulepszona wersja Loglanu, zaprojektowana tak, aby była łatwiejsza do nauki i bardziej rozwinięta pod względem gramatyki. Użytkownicy Lojbanu mogą budować zdania, które mają jednoznaczne znaczenie, co eliminuje niejasności typowe dla języków naturalnych.

Przykład w Lojbanie:

• mi prami do – „Kocham cię”
• mi na prami do – „Nie kocham cię” (bez możliwości innej interpretacji)

Toki Pona to eksperymentalny język stworzony w 2001 roku przez Sonię Lang. Jego celem było maksymalne uproszczenie komunikacji – posiada zaledwie około 120–137 słów, przez co zmusza do prostego myślenia. Język ten nie ma ścisłych reguł gramatycznych – opiera się na intuicji użytkownika. Kładzie też nacisk na pozytywne i proste postrzeganie świata, zgodnie z filozofią zen.

Przykładowe zdania w Toki Pona:

• mi moku – „Jem”
• suno li suli – „Słońce jest duże”
• mi wile pona – „Chcę być dobry”

Ithkuil to język zaprojektowany przez Johna Quijadę, który pozwala wyrazić skomplikowane myśli w minimalnej liczbie słów. Jest niezwykle trudny do nauki, ponieważ posiada skomplikowaną gramatykę i ogromną liczbę odmian słów. Jego cechą charakterystyczną jest możliwość wyrażania precyzyjnych i skomplikowanych myśli w jednym zdaniu. Składa się z bardzo rozbudowanej morfologii – każde słowo może mieć wiele wariantów znaczeniowych. Niemniej jednak, jest tak trudny, że prawie nikt nie używa go w praktyce!

Przykładowe zdanie w Ithkuilu:

• Tram-mļöi hhâsmařpţuktôx

oznacza coś w stylu: „Uświadamiam sobie, że muszę zmienić sposób postrzegania tego konceptu, aby właściwie go zrozumieć”.

Języki filozoficzne i eksperymentalne mają niewielką, ale bardzo zaangażowaną społeczność użytkowników na całym świecie. Nie są używane do codziennej komunikacji, ale ludzie uczą się ich głównie dla zabawy, eksperymentów językowych i filozoficznych, a także jako forma medytacji nad minimalizmem w języku.